در بخش ابتدایی کتاب ترجمه و شرح المکاسب آمده است که چهارم از خیارات خیار غبن است. غبن از ماده غبن، یغبن، غَبنا و غبَنا می باشد که دارای دو معنای لغوی و اصطلاحی است. معنای لغوی آن خدعه و گول زدن است. لذا غبن در بیع یعنی این که ثمن یا مثمن را بر خلاف آن چه که هست نشان بدهیم. اما غبن به معنای کم عقلی و کم هوشی در مورد کسی به کار می رود که رای ثابتی ندارد. اما معنای اصطلاحی آن عبارت است از البیع بما یزید علی قیمته. یعنی انسان مال خودش را به بیش از آنچه که می ارزد به ملک غیر در آورد. حالا این تملیک ممکن است تملیک ابتدایی یا تبعی باشد. مثلاً کتابی که ۱۰۰ تومان می‌ارزد به ۲۰۰ تومان فروخته یا به کمتر از آن خریده شود که در هر دو صورت بیع است. لذا فرقی نمی‌کند که تملیک ابتدایی باشد یا تبعی. یعنی چیزی را آدم به زیادتر از آن‌چه که می ارزد بفروشد یا چیزی را به کم‌تر از آن‌چه که می ارزد بخرد که اصطلاحاً به آن غبن گفته می‌شود. پس معنای اصطلاحی غبن اعم است از معنای لغوی آن یعنی اگر انسان چیزی را به بیش از قیمت فروخت ولو این که نسبت به قیمت واقعی آن جاهل باشد. غبن اصطلاحی است اگرچه شامل غبن لغوی نمیشود. البته برای تحقق غبن علاوه بر این که می گوییم اگر به زیادتر فروخت یا به کمتر خرید دو شرط دیگر هم وجود دارد. شرط اول این که باید همه‌ی جهت های خارجی را ملاحظه کنیم وگرنه ممکن است بعضی از جهت ها در این معامله باشد که موجب اضافه و نقیصه شده باشد که در این صورت به این معامله غبن گفته نمی‌شود. مثلاً رعایت مسائلی مانند نسیه یا نقد در معامله که با مسلما قیمت جنس به صورت نسیه زیادتر است از قیمت جنس به صورت نقد. پس اگر کالای ۱۰۰ تومانی را نسیه به ۲۰۰ تومان خرید غبن نیست. در معامله سلفی نیز غبن وجود ندارد ولو اینکه به بیشتر یا کمتر از قیمت خرید و فروش شود. شرط دوم اینکه این مقدار اضافه یا نقیصه مقداری باشد که عرف در آن مسامحه نکند. چون گاهی اضافه و نقیصه به مقداری است که عرف مسامحه می‌کند. مثلا شما جنس ۱۰ تومانی را ۱۱ تومان خرید یا جنس ۱۰ تومانی را از شما به ۹ تومان خریدند. لذا عرف این مقدار کم و زیاد شدن را نادیده می‌گیرد. اما در اختلاف های کلان عرف مسامحه نمی‌کند. مثلاً اگر شما هزار سکه بهار آزادی را با ۱۰ درصد تفاوت قیمت خرید در اینجا قطعاً مسامحه نمی‌کند و این تفاوت قیمت را نادیده نمی‌گیرد. دو دلیل برای این مسئله وجود دارد یکی اجماع است که مرحوم علامه در وصف کتاب‌های خود به امامیه نسبت دادند. خود ایشان و نیز ابن زهره نقل اجماع کردند. اگرچه محقق حلی اجماع را انکار کرده و گفته است که ما چیزی به عنوان خیار غبن نداریم اما این کار آن هم در جلسه درس ضرری به اجماع نمی‌زند. چون محقق در بعضی از کتاب‌هایش از جمله شرایع قائل به خیار غبن شده و گفته است اگر کسی مغبون شد شرع برای جبران آن خیار قرار داده است. دلیل دوم شرط ضمنی است‌. تمام عقدها یک شرط ضمنی دارند. چون مردم احتیاج به خرید و فروش دارند گویا یک شرط عمومی وجود دارد که همه به این شرط ملتزم شده‌اند. پس ولو این که در ضمن عقد به این شرط تصریح نشده باشد اما چون این شرط مورد قبول همه است کانه در متن عقد ذکر شده است. مثلا اگر شما جنسی را به یک مبلغ نقد فروختید بیشتر می باید نقد فی البلد را به شما بپردازد. ولو نقد فی البلد در ضمن عقد صریحا شرط نشده باشد. پس کسی که جنسی را به بیش از قیمت خودش فروخت یا به کمتر از قیمت آن خرید در واقع به این معامله راضی نیست. که در این صورت یا باید بگوییم که معامله باطل است یا اینکه مغبون خیار فسخ دارد. از آنجا که معامله باطل نیست چون این مساله جزء مقومات معامله نیست لذا باید خیار غبن وجود داشته باشد.
مولف روحی الدین فاضل‌ هرندی انتشارات بوستان کتاب
بانک کتاب بیستک شما را به خواندن این کتاب دعوت میکند. بانک کتاب بیستک امکان خرید اینترنتی کتاب‌های مختلف را با ۲۰ تا ۵۰ درصد تخفیف و ارسال رایگان فراهم می‌سازد. معمولا هیچ گزینه‌ای در کنار کیفیت کالای اجناس یک فروشگاه به جز تخفیف، نمی‌تواند سیلی از مشتریان را به سوی خود به راه بیاندازد؛ به‌خصوص اگر این تخفیف مربوط به فعالیت خرید و فروش کتاب‌های کمک درسی و کنکوری باشد که نیاز مبرم این ماه‌های پایانی سال برای بچه‌های کنکوری است. از طرفی با وجود شرایط کرونایی امروز شنیدن خبرهای تخفیفی اجناس به‌صورت حضوری، میل به خرید را به خاطر خطر سلامتی، کاهش می‌دهد؛ اما در چنین وضعیتی نقش پُررنگ بانک کتاب‌هایی همچون بانک کتاب بیستک، بسیار نمایان می‌شود. بانک کتاب بیستک با تخفیف‌های فراوان و تنوع محصولات در جهت ایجاد آرامش برای دانش‌آموزان و کنکوری‌های عزیز در شرایط ویژه‌ی روزهای پایانی پاییز، زمستان خوبی را برای دانش‌آموزان عزیز رقم زده است.